Połączenia wtyczek XLR, jack 1/4", RCA (cinch) i Speakon

24.08.2008

W „przyrodzie” funkcjonuje tyle różnego rodzajów wtyków, wtyczek, gniazd, złączy i przyłączy, że doprawdy można się zgubić... A jeśli nie zgubić, to przynajmniej być nieco zdezorientowanym, gdy przyjedzie nam połączyć je ze sobą. Spróbuję nieco przybliżyć niektóre z najbardziej istotnych połączeń „między-złączowych”, przynajmniej tych najbardziej popularnych i najczęściej spotykanych.

Autor: Piotr Sadłoń

Najprościej łączy się wtyki tego samego rodzaju, nawet jeśli są to odmiany „żeński z męskim” jak to ma miejsce np. w przypadku wtyków XLR (co to jest wtyk XLR zwany też niekiedy cannonem od firmy Cannon, która opracowała te złącze, chyba wiadomo). Dla niezorientowanych napiszę, że jest to wtyk określany powszechnie jako „mikrofonowy”, gdyż takie złącza najczęściej spotykamy na kablach do mikrofonu. Ale oczywiście nie jest to jedyne zastosowanie złączy typu XLR, gdyż większość urządzeń profesjonalnych łączymy właśnie za pomocą takich wtyków.

A’propos złączy XLR - wyjaśnijmy sobie jeszcze jedną kwestię... Co to są te złącza „żeńskie” i „męskie”? Męskie to te, w których elementem połączeniowym są bolce, zaś żeńskie mają elementy przyłączeniowe w otworkach ;)

Wtyk XLR - zarówno męski, jak i żeński - ma opisane „nóżki” (tzw. piny) odpowiednimi cyferkami: 1, 2 i 3. Wystarczy więc w takim przypadku odpowiednio przylutować kabelki tak, aby połączyć 1 z 1, 2 z 2 i 3 z 3, z tym że „jedynki” łączymy ze sobą za pośrednictwem ekranu, jako masy (Rysunek 1).

Tak samo jest w przypadku złączy jack 1/4" TS (mono) i TRS (stereo). Skąd te skróty? Od pierwszych literek angielskich nazw „końcówek” złącza typu jack, czyli:

• Tip - czubek wtyczki
• Ring - pierścień
• Sleeve - masa

Łączymy więc każdy z każdym - w przypadku jack’a mono kablem jednożyłowym ekranowanym, a w przypadku jack’a stereo - dwużyłowym w ekranie, oczywiście łącząc żyły z nóżkami odpowiadającymi końcówkom Tip i Ring, a ekran przylutowując do masy (Sleeve). To samo tyczy się oczywiście złączy mini-jack (1/8”) czy micro-jack (stosowanych głównie w zasilaczach i telefonach komórkowych).

Przejdźmy do łączenia niejednakowych wtyczek. Najpopularniejsze połączenie to bodajże wtyk XLR żeński z jack’iem TS (mono) - zwykłym (1/4”) bądź mini (1/8”). Taki kabelek będziemy stosować np. podłączając mikrofon, a także podłączając urządzenie profesjonalne z wyjściem symetrycznym realizowanym na gnieździe XLR do naszej karty dźwiękowej w komputerze. A połączyć można na dwa sposoby - niekoniecznie kablem dwużyłowym. Proszę spojrzeć na Rysunek 2.

Na górze jest połączenie za pomocą kabla dwużyłowego, zwarte „odnóża” 1 z 3 i dołączone do masy jack 1/4”, a 2 idzie na „czubek” jack’a. I takie połączenie stosuje się najczęściej.

Jednak w niektórych urządzeniach z tzw. symetrią pływającą (wytwarzaną za pomocą elementów biernych, stosowaną głównie w urządzeniach nieprofesjonalnych) takie połączenie może spowodować zwarcie wyjścia do masy. Wtedy należy zastosować połączenia jak na rysunku dolnym. W takim przypadku zachodzi ryzyko utraty poziomu sygnału o 6 dB. Jeśli więc nie wiemy jaka jest symetria (sztywna - w urządzeniach profesjonalnych, czy pływająca) naszego urządzenia, najlepiej zastosować połączenie jak na pierwszym rysunku, bo w urządzeniach z symetrią sztywną połączenie drugie na 100% odejmie nam 6 dB z sygnału. Gdyby jednak były jakieś „jaja” z sygnałem, to wtedy trzeba zastosować połączenia drugie, a na pewno zadziała.

Podobnie w przypadku, jeśli wyjście naszego urządzenia jest symetryczne ale zrealizowane na złączu jack 1/4” TRS, a my „wchodzimy” w kartę jack 1/4” TS (mono). Wtedy bądź łączymy ze sobą Ring i Sleeve dołączając do masy (Sleeve) jack 1/4” TS a czubki (Tip) łączymy ze sobą - Rysunek 3.

To przypadek odpowiadający pierwszemu na Rysunku 2, czyli dla symetrii sztywnej. Odpowiednikiem przypadku drugiego (dla symetrii pływającej) jest połączenie mas i czubków (Tip) a pozostawienia złącza Ring niepołączonego.

UWAGA!!! Z kartami dźwiękowymi bywa różnie. Wiele z nich ma wejścia na Mini Jackach TRS, ale nie są to wejścia symetryczne, lecz stereo. Wtedy nie należy stosować, przy podłączaniu mikrofonu do takiej karty połączenia, jaki normalnie zrobilibyśmy dysponując złączem XLR i jack TRS 1/4” lub 1/8” (Rysunek 4).

Równie popularnym jak wtyk jack 1/4” jest wtyk RCA, zwany potocznie „cinch”. Jest to wtyk „z urodzenia” niesymetryczny, a więc jest niejako odpowiednikiem jack’a 1/4” TS (mono). Dlatego też i połączenie z wtykiem symetrycznym (np. XLR - kiedy na przykład chcemy podłączyć mikrofon do karty dźwiękowej posiadającej gniazda RCA) wyglądać będzie podobnie jak w przypadku połączenia XLR (żeński) - jack 1/4” TS. We wtyku RCA sygnał „gorący” (czyli sygnałowy) wchodzi - lub wychodzi - poprzez „szpikulec”, a masa podłączona jest do „obrączki” (Rysunek 5).

Tutaj również możemy zrobić to na dwa sposoby - dla symetrii sztywnej i pływającej, z takimi samymi konsekwencjami, jak opisane wyżej - przy przewodach jack 1/4” - XLR. W sytuacji odwrotnej, gdy wyprowadzamy sygnał za pomocą wtyku RCA i podajemy go na symetryczne wejście za pomocą wtyku XLR możemy zastosować rozwiązanie przedstawione na Rysunku 6.

W tym przypadku uzyskujemy dodatkowy efekt w postaci przerwania pętli masy. Jeśli jednak nie zależy nam na tym, wystarczy zastosować jedno z połączeń z Rysunku 5 pamiętając o tym, że położenie nóżek we wtyku męskim jest lustrzanym odbiciem wtyku żeńskiego. Więc lepiej sprawdzić wcześniej numerację „odnóży” opisaną przy końcówkach lutowniczych niż lutując „na pamięć”...

Pozostaje nam jeszcze „na tapecie” wtyk Speakon. Jak wiadomo służy on przede wszystkim do podłączenia wzmacniacza mocy z zestawem głośnikowym. Wtyk takowy ma przeważnie dwie pary złączy oznaczone 1(-) i 1(+) oraz 2(-) i 2(+), ewentualnie tylko parę „jedynek”. W przypadku gdy mamy jedną parę przewodów, czyli inaczej mówiąc łączymy jeden wzmacniacz mocy z jedną „kolumną” - przewody łączymy do „jedynek”, („dwójki” znajdują zastosowanie np. w systemach bi-amp, gdy sygnał z dwóch wzmacniaczy podajemy do jednej „paczki”, w której mamy dwa osobne, już rozdzielone w częstotliwości pasma przenoszenia). Natomiast to, który kabelek dajemy do (-) a który do (+) to już zależy od tego, co mamy po drugiej stronie kabla i jak to jest przyłączone. Zasadniczo trzeba tak połączyć, aby głośnik wychylał się w "dobrą" stronę. Krótko mówiąc (+) w złączu Speakon musi „dojść” do plusowego złącza głośnika. Jeśli np. na drugim końcu kabla jest również Speakon to sprawa jest banalna: podłączamy plus z plusem a minus z minusem. Jeśli dla przykładu drugim wtykiem jest jack 1/4", to (+) w Speakonie łączymy z „czubkiem” (Tip) jack’a 1/4”, a (-) z masą (Sleeve) jack’a. Natomiast w przypadku złącza XLR (+) podajemy na pin 2 złącza XLR, zaś (-) na pin 1.